RỐI LOẠN ĂN UỐNG (EATING DISORDERS)

Năm 2012, Lady Gaga tiết lộ trên trang Little Monster của mình rằng cô đã đấu tranh với chứng chán ăn tâm thần và chứng cuồng ăn-đào thải tâm thần từ năm 15 tuổi. Cô đăng chu kỳ tăng – giảm cân và chia sẻ những bức ảnh của mình. Quỹ “Born This Way” của cô mang đến giải pháp cho những bạn trẻ để giúp họ trong việc tự cảm nhận về hình ảnh bản thân, nạn bắt nạt, sử dụng thuốc cấm, những vấn đề liên quan đến rượu và hơn thế nữa. Tổ chức phi lợi nhuận này hoạt động để giúp những thiếu niên đang gặp khó khăn biết rằng họ không cô đơn và góp phần tạo nên một thế giới biết cảm thông hơn. Lady Gaga tiếp tục cổ vũ những ai đang gặp khó khăn trong việc tự nhìn nhận bản thân và khuyên rằng “Việc này vô cùng khó nhưng … bạn phải nói với ai đó về nó.”

Qua đây, ta sẽ tìm hiểu kỹ hơn về rối loạn ăn uống.

---

I. Tổng quan

Có nhiều quan niệm sai lầm cho rằng rối loạn ăn uống là một lối sống được lựa chọn. Rối loạn ăn uống thật chất vô cùng nghiêm trọng và thường là căn bệnh chết người liên quan đến sự xáo trộn trong thói quen ăn uống, những suy nghĩ và cảm xúc liên quan. Sự bận tâm về thức ăn, cân nặng và vóc dáng cũng là dấu hiệu cho chứng rối loạn ăn uống. Các loại rối loạn ăn uống phổ biến bao gồm chán ăn tâm thần (anorexia nervosa), cuồng ăn-đào thải tâm thần (bulimia nervosa) và ăn vô độ (binge-eating disorder).

 

 

II. Dấu hiệu và triệu chứng

1. Chán ăn tâm thần (anorexia nervosa)

Những người mắc chứng chán ăn tâm thần có thể thấy bản thân thừa cân ngay cả khi họ thiếu cân nghiêm trọng. Họ thường xuyên kiểm tra cân nặng của mình, hạn chế gắt gao lượng thức ăn họ ăn vào, thường xuyên tập thể dục quá mức và/hoặc có thể ép buộc bản thân nôn hay sử dụng thuốc nhuận tràng để giảm cân. Chán ăn tâm thần có tỷ lệ tử vong cao nhất trong tất cả những rối loạn tâm lý. Có nhiều người bệnh chết vì những biến chứng liên quan đến sự thiếu ăn, hoặc tự tử.

Nguồn hình ảnh: Anorexia nervosa: pleasure at getting thin more than fear of getting fat

 

Triệu chứng bao gồm:

 

• Kiểm soát ăn uống nghiêm ngặt;
• Vô cùng gầy gò (tiều tụy);
• Không ngừng theo đuổi sự gầy yếu và không bằng lòng duy trì cân nặng bình thường hoặc khỏe mạnh;
• Sợ hãi mãnh liệt về việc tăng cân;
• Cảm nhận về cơ thể bị bóp méo, lòng tự trọng bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi sự nhận thức về cân nặng và vóc dáng hoặc là chối bỏ việc thiếu cân nghiêm trọng của bản thân.

Những triệu chứng khác có thể xuất hiện theo thời gian, bao gồm:

• Loãng xương;
• Thiếu máu nhẹ, teo cơ và yếu ớt;
• Tóc xơ và móng tay giòn;
• Da khô và vàng vọt;
• Lông tơ mọc khắp cơ thể;
• Táo bón nghiêm trọng;
• Huyết áp thấp, mạch đập chậm và thở chậm;
• Tổn thương trong cấu trúc và sự vận hành của tim;
• Tổn thương não;
• Nhiều nội tạng hỏng hóc;
• Nhiệt độ cơ thể giảm khiến người bệnh lúc nào cũng cảm thấy lạnh;
• Thờ ơ, chậm chạp hoặc lúc nào cũng cảm thấy mệt mỏi;
• Vô sinh…

2. Cuồng ăn-đào thải tâm thần (bulimia nervosa)

Những người mắc chứng cuồng ăn-đào thải tâm thần có sự lặp lại và thường xuyên giai đoạn ăn một lượng lớn thức ăn và cảm thấy thiếu kiểm soát giai đoạn này. Việc ăn uống vô độ đó sẽ kèm theo những hành vi bù đắp cho việc ăn uống quá mức như ép bản thân nôn, sử dụng quá độ thuốc nhuận tràng hay lợi tiểu, nhịn ăn, tập thể dục quá độ hoặc là kết hợp tất cả những hành vi trên. Người bệnh có thể hơi thiếu cân, cân nặng bình thường hoặc là thừa cân.

Nguồn hình ảnh: What Is Bulimia Nervosa?

Triệu chứng bao gồm:

• Viêm và đau họng mãn tính;
• Sưng tuyến nước bọt trong cổ và vùng hàm;
• Mòn men răng, sâu răng và răng nhạy cảm tăng lên do sự tiếp xúc với axit trong bụng;
• Trào ngược axit và những vấn đề liên quan đến đường tiêu hóa;
• Khó chịu và suy ruột do lạm dụng thuốc nhuận tràng;
• Mất nước nghiêm trọng do thải chất lỏng;
• Mất cân bằng điện giải (nồng độ natri, canxi, kali và các khoáng chất khác quá thấp) có thể dẫn đến đột quỵ hay đau tim

    

3. Ăn vô độ (binge-eating disorder)

Người mắc chứng ăn vô độ mất kiểm soát trong việc ăn uống của họ. Không như cuồng ăn-đào thải tâm thần, sau giai đoạn ăn uống vô độ không phải là việc thải chất lỏng, tập thể dục quá độ hay nhịn ăn. Kết quả của việc ăn uống vô độ là việc người bệnh thường thừa cân hoặc béo phì. Ăn uống vô độ là loại rối loạn ăn uống phổ biến nhất ở Mỹ.

Nguồn hình ảnh: Binge Eating: A Decades-Old Problem, Now a Recognized Disordert

Triệu chứng bao gồm:

• Ăn một lượng vô cùng lớn thức ăn trong một khoảng thời gian nhất định, ví dụ chu kỳ 2 giờ;
• Ăn ngay cả khi đang no hay không đói;
• Ăn nhanh trong giai đoạn ăn uống vô độ;
• Ăn cho đến khi cảm thấy no đến mức khó chịu;
• Ăn một mình hay ăn một cách bí mật để tránh bị xấu hổ;
• Cảm thấy phiền muộn, xấu hổ hoặc tội lỗi về việc ăn uống của bản thân;
• Thường xuyên ăn kiêng nhưng có thể không giảm được cân.

 

III. Yếu tố nguy cơ

Người ở mọi độ tuổi, chủng tộc, cân nặng và giới tính đều có thể mắc chứng rối loạn ăn uống. Rối loạn ăn uống thường xuất hiện ở thiếu niên hoặc thanh niên nhưng cũng có thể xảy ra trong giai đoạn trẻ em hoặc giai đoạn trưởng thành. Rối loạn này ảnh hưởng cả hai giới tuy nhiên tỷ lệ mắc rối loạn này ở nữ cao hơn ở nam. Những bệnh nhân nữ mắc rối loạn ăn uống, việc tự cảm nhận về cơ thể cũng bị bóp méo ở nam.

Những nhà nghiên cứu đã phát hiện rằng rối loạn ăn uống gây ra bởi sự tác động phức tạp của yếu tố gen, sinh học, hành vi, tâm lý và xã hội. Họ cũng đang sử dụng công nghệ và khoa học tiên tiến nhất để hiểu hơn về rối loạn ăn uống.

Cách tiếp cận liên quan đến việc nghiên cứu gen người tiết lộ rằng rối loạn ăn uống có di truyền. Những nhà nghiên cứu đang nghiên cứu để tìm ra biến thể ADN liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc rối loạn ăn uống.

Nghiên cứu hình ảnh não bộ cũng giúp hiểu thêm về rối loạn ăn uống. Như việc những nhà nghiên cứu đã tìm thấy sự khác nhau trong những biểu đồ hoạt động não bộ ở bệnh nhân nữ mắc rối loạn ăn uống so với phụ nữ khỏe mạnh. Nghiên cứu kiểu này có thể dẫn đến sự phát triển một phương pháp chuẩn đoán và chữa trị mới cho rối loạn ăn uống.

 

IV. Chữa trị và trị liệu

Việc tìm kiếm sự chữa trị sớm vô cùng quan trọng đối với rối loạn ăn uống. Người mắc rối loạn ăn uống có nguy cơ tự tử và bị biến chứng do thuốc cao. Người mắc rối loạn ăn uống có thể thường mắc những rối loạn tâm lý khác (như trầm cảm hoặc lo âu) hoặc vấn đề liên quan đến sử dụng thuốc cấm. Tuy nhiên, bệnh nhân vẫn có thể hoàn toàn khỏi bệnh.

Kế hoạch chữa trị phụ thuộc vào nhu cầu của từng cá nhân và có thể bao gồm một hay nhiều phương pháp sau:

• Trị liệu tâm lý cá nhân, nhóm và/hoặc gia đình;
• Chăm sóc và theo dõi y tế;
• Tư vấn dinh dưỡng;
• Sử dụng thuốc.

1. Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý như trị liệu gia đình được gọi là phương pháp tiếp cận Maudsley. Lúc này ba mẹ của trẻ vị thành niên mắc chứng chán ăn tâm thần có trách nhiệm với việc ăn uống của trẻ, phương pháp này có vẻ rất hiệu quả trong việc giúp người bệnh tăng cân và cải thiện thói quen ăn uống và tâm trạng.

Để giảm hành vi ăn uống vô độ và gây nôn, người bệnh có thể được áp dụng liệu pháp nhận thức hành vi (CBT), một loại trị liệu tâm lý giúp người bệnh học cách nhận dạng những kiểu suy nghĩ tiêu cực hoặc vô ích, nhận ra và thay đổi những niềm tin không chính xác.

2. Sử dụng thuốc

Có chứng cứ cho rằng sử dụng thuốc như thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần hoặc thuốc ổn định tâm trạng có thể có ích trong việc chữa trị rối loạn ăn uống và những bệnh xảy ra đồng thời như lo âu hay trầm cảm.

---

Lược dịch và tổng hợp từ:

1. National Institute of Mental Health (2013). Eating Disorders. Retrieved March 20, 2015, from http://www.nimh.nih.gov/health/topics/eating-disorders/index.shtml.
2. The Healthline Editorial Team (May 17, 2017). 9 Celebrities with Eating Disorders. From: https://www.healthline.com/health/celebrities-with-eating-disorders#1

---

Người dịch và tổng hợp: Nguyễn Ngọc Thu Trang

Design: Trần Thị Thu Hằng