Vài năm trước, tôi có tham dự một cuộc họp mặt với vài người bạn từng làm chung trên tàu. Tàu du lịch, bạn biết đấy, loại to vật vã, đi lênh đênh trên biển 8 tháng, đủ loại quốc tịch trai xinh gái đẹp…
Lâu ngày gặp nhau, chúng tôi lại lôi chuyện những chuyện cũ lúc còn làm ra đùa giỡn. Chợt, bạn tôi hỏi:
“Quân, mày biết vụ con An thằng Toàn chia tay chưa?” (nhân vật đã đổi tên)
Tôi sửng sốt. Cặp này quen nhau đã lâu rồi, làm gì cũng có nhau. Lúc về lại đất liền, lại còn nhất quyết đăng ký cùng nhau lên chung một con tàu. Trước đó, họ còn kể cho chúng tôi nghe dự định làm đám cưới. Vậy mà….
Trở về đất liền đã lâu, khiến tôi dường như quên mất những mối quan hệ trên tàu dễ kết thúc đến thế nào. Người đến người đi không đếm nổi. Xa nhà, áp lực công việc, cô đơn, không ai quản thúc, người ta dễ dàng đến với nhau, rồi cũng dễ dàng xa nhau. Họ bước vào một mối quan hệ bằng sự nồng nhiệt, niềm vui thích, rồi bước ra khỏi nó bằng sự vô cảm, chán chường, thậm chí là nỗi đau.
Và giờ, khi cái duyên, cái nghiệp của tàu lại vận lên bạn bè mình, tôi không khỏi tự hỏi:
“Vậy nguyên nhân gì khiến họ quyết tâm chia tay?”
Trong nỗ lực tìm hiểu về vấn đề này, thay vì những nguyên nhân như ngoại tình, bạo hành…, tôi nghĩ mình đã hiểu được một chút những nguyên nhân tâm lý của sự kết thúc này. Chúng gọi là “Deal breaker”.
“Deal-breaker” theo từ điển Oxford là một điều gì đó khiến một ai đó rút khỏi một thỏa thuận chính trị hoặc kinh doanh. “Deal” nghĩa là thỏa thuận, “breaker” nghĩa là cái gây phá hỏng, làm đổ vỡ. Nói một cách dễ hiểu, “Deal-breaker” là nguyên nhân gây đổ vỡ, mà ở ngữ cảnh bài viết này, là nguyên nhân đổ vỡ của một mối quan hệ tình cảm.
Theo cách lý giải của vợ chồng nhà tâm lý Linda và Charlie Bloom trong bài viết “The truth about Deal-breaker in relationship” đăng trên Psychology Today (2015), Deal-breaker bao gồm những hành vi, trạng thái, hay đặc điểm vượt quá sức chịu đựng của một bên khiến bên còn lại không thể chấp nhận, dẫn đến kết thúc mối quan hệ.
Có rất nhiều cách để phân chia Deal breaker, nhưng nếu xét trên góc độ tâm lý, các Deal breaker có thể được chia thành các dạng sau:
– Mối quan hệ một chiều
Theo Arash(2021), khái niệm mối quan hệ một chiều nói về sự cố gắng chỉ đến từ một phía. Một bên cá nhân muốn tiếp tục mối quan hệ, cố gắng chăm sóc, chiều chuộng đối phương, nhưng bên còn lại lại không tỏ thái độ, hoặc không thật sự đóng góp cho mối quan hệ (Emamzadeh, 2021).
Tình huống trong bộ phim ‘Kramer vs Kramer’ (1979) do Dustin Hoffman và Meryl Streep thủ vai là một ví dụ điển hình về dạng deal breaker này. Ngay từ đầu phim, người vợ Joanna hôn từ biệt con mình, nói với người chồng tên Ted rằng “Em không còn yêu anh nữa” rồi bỏ nhà ra đi. Tất cả xảy ra một cách chớp nhoáng đến mức người chồng Ted cũng không tại sao hiểu nổi. Sau đó, ta vỡ lẽ rằng Ted quá chú tâm công việc, khoán mọi việc nhà, việc chăm con cho vợ. Dần dần, sự hy sinh từ một phía khiến Joanna ra đi, dù Ted vẫn lo chi tiêu hằng tháng (Benson, 1979).
Rõ ràng xét trên mối quan hệ vợ chồng, việc cá nhân cảm nhận việc mình đang hy sinh trong khi không nhận được hồi đáp sẽ tạo ra cảm giác bất công. Dù văn hóa phương Đông hay phương Tây, tình huống này vẫn luôn tồn tại, đi kèm vấn đề về vai trò giới: đàn ông xây nhà, đàn bà xây tổ ấm, khiến hôn nhân dần nguội lạnh và đổ vỡ.
– Thiếu tôn trọng
Bản chất của sự tôn trọng trong mối quan hệ cặp đôi là “Dù hai cá nhân khác biệt, nhưng hai bên tôn trọng sự khác biệt đó và nó không thay đổi tính chất mối quan hệ” (McDow, 2021)
Sự thiếu tôn trọng có thể diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau. Thử nghĩ mà xem, nếu người bạn yêu thương coi thường bạn, chế giễu ý kiến hay sở thích của bạn, thì bạn có muốn tiếp tục ở lại với người đó không? Nếu ở bên họ để rồi hết lần này đến lần khác bị tổn thương lòng tự trọng, thấy tủi thân, tội lỗi, mặc cảm…vậy có công bằng với những giá trị bên trong chúng ta? Câu trả lời là không!
– Không có sự tin tưởng
Mối quan hệ không có sự tin tưởng lẫn nhau, là dấu hiệu của một mối quan hệ độc hại.
Theo Kendra (2022), đó là khi bạn cảm thấy như mình phải che giấu mọi thứ với đối tác của mình, hoặc bạn có thể cảm thấy dường như họ đang giấu bạn mọi thứ. Sự thiếu tin tưởng nhau khiến hai bên không sẵn sàng chia sẻ thật lòng với nhau về những vấn đề của nhau. Bản chất của các mối quan hệ tình bạn, tình yêu, hôn nhân đều đòi hỏi sự kết nối. Thiếu tin tưởng nhau, là khởi đầu của sự mất kết nối nghiêm trọng.
Tôi có một người chị quen với một chàng trai người Thái Lan. Chị hay dẫn người yêu chị đi ăn, đi nhậu với bạn bè chị, trong đó có tôi, đều là người Việt. Nhưng khi thấy anh ấy nói chuyện bằng tiếng Thái với đồng nghiệp nữ khác, chị thường xuyên có niềm nghi ngờ rằng anh ấy đang tán tỉnh họ. Vì việc đó, và cũng vì nhiều khác biệt về quan điểm khác nữa mà hai người thường xuyên cãi nhau. Chị thì cứ dò hỏi, muốn anh giải thích. Anh thì do bất đồng ngôn ngữ, giải thích mà chị không chịu nghe.
Cứ giằng co như thế một thời gian, họ từ tranh cãi trở thành xung đột, xung đột rồi thành “chiến tranh lạnh”. Thế rồi, chẳng mấy chốc mà 2 bên đường ai nấy đi.
– Không có cảm giác an toàn
Cảm giác thiếu an toàn hay bất an (insecurity) là cảm giác lo lắng không yên, điều đó có thể đến từ nỗi sợ bị phản bội, bị bỏ rơi, bị bạo hành,… hay mối quan hệ không đủ vững chắc để có thể dựa dẫm (Rodgers, 2022).
Theo nhà nghiên cứu Pease và Preston (1967) về tâm lý học gia đình, 3 yếu tố chính của sự an toàn là: Tình yêu thương, sự chấp nhận và sự ổn định.
Tình yêu thương nên chân thành không nên vì mục đích vụ lợi
Sự chấp nhận là vô điều kiện, gia đình nên chấp nhận nhau như cái vốn có: giới tính, đặc điểm, tính cách, …
Sự ổn định là sự thống nhất trong hành vi ứng xử, thống nhất trong cách thể hiện.
Ở đây ta có thể thấy rõ, ở một mối quan hệ bạo hành hay xảy ra ngoại tình sẽ tạo cảm giác không an toàn. Nhưng đồng thời, một mối quan hệ mà lúc thế này, lúc thế khác, lúc thì nồng nhiệt, lúc lạnh nhạt, không có tính ổn định cũng gây ra cảm giác bất an cho người trong cuộc.
– Giao tiếp kém
Trong tất cả các khía cạnh của cuộc sống, giao tiếp là điểm bắt đầu chính yếu. Giao tiếp kém, bản thân nó đã là một deal-breaker cơ bản, bởi vì bạn khó mà hiểu được người kia (McDow, 2021).
Việc giao tiếp không thẳng thắn, tránh né khiến vấn đề thường nhật trở nên khó hiểu, vấn đề không được giải quyết triệt để. Ngược lại, giao tiếp thiên hướng xung đột dẫn đến mối quan hệ bị phá vỡ.
Theo tiến sĩ tâm lý Wendy (2022), một trong những cách ứng phó khi xung đột nguy hại nhất với các mối quan hệ là “chiến tranh lạnh” hay “Silent treatment”. Áp lực từ sự im lặng, lạnh nhạt ban đầu có thể bôi trơn mối quan hệ, buộc bên này phải xuống nước với bên kia. Thế nhưng dần dần, cảm giác nặng nề này sẽ khiến mối quan hệ trở nên vỡ vụn từ bên trong, trong khi vấn đề mà 2 bên đang vướng mắc lại không được giải quyết.
– Mối quan hệ không lành mạnh
Một mối quan hệ không lành mạnh – hay quan hệ độc hại không chỉ là ‘đặc sản’ của quan hệ lãng mạn, mà đó thể là mối quan hệ trong gia đình, quan hệ bạn bè và đồng nghiệp (Cherry, 2022).
Nó bao gồm tất cả những deal breaker đã kể trên như: giao tiếp kém, không trung thực….hoặc nó còn có thể là nguồn gốc của nguy hiểm, gây ra stress và sang chấn như gaslighting, phản bội, đe dọa, bạo hành, lạm dụng, bó buộc, cưỡng ép v.v….
Trong tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” của nhà văn Nguyễn Minh Châu có tình tiết người vợ dù bị chồng bạo hành vẫn không muốn ly hôn. Bà van nài với chánh án Đẩu: “con lạy quý tòa …đừng bắt con bỏ nó” (Nguyễn,1985). Một mặt bà sợ hãi, cam chịu bị bạo hành vì lo cho các con, vì tư duy phụ nữ kiểu cũ, nhưng một mặt khi kể về quá khứ bà lại nhớ đến những ngày hạnh phúc bên chồng con:
“trên thuyền cũng có lúc vợ chồng con cái vui vẻ, hòa thuận”. Đây rõ ràng là một mối quan hệ không lành mạnh điển hình. Điều tệ hơn ở chỗ, đây không phải trường hợp cá biệt mà đâu đó ở Việt Nam và trên toàn thế giới, nó hoàn toàn có thể xảy ra.
Rõ ràng, ở rất nhiều trường hợp, gia đình bất ổn, bạo hành, ngoại tình là nguyên nhân gây ra rạn nứt. Nhưng nếu ta có cái nhìn sâu hơn, chính căng thẳng, xung đột và stress kéo dài mới thực sự là cái ăn mòn tình cảm gia đình. Sự ăn mòn này rất chậm, nhưng ảnh hưởng tiêu cực mà nó mang lại là sự tổn thương sâu sắc về tinh thần của những thành viên phải hứng chịu nó.
Kết nối là chìa khóa ứng phó với Deal-breaker
Ở đây, tôi nghĩ mình có thể chia sẻ cho mọi người một chút về kinh nghiệm của mình.
Tôi là người dễ cảm thấy bất an trong tình bạn, tình yêu, tình gia đình….Mỗi một sự việc xảy ra, tôi đều ít nhiều có suy nghĩ rằng “họ có thật sự yêu quý mình như mình từng nghĩ không?”. Điều này từng ám ảnh tôi một thời gian rất dài.
Để có thể giữ gìn những mối quan hệ, tôi thường im lặng, chịu đựng và để cuộc sống làm vơi bớt những cảm giác khó chịu. Tôi không dám nói mình thấy tức giận thế nào, hay đã có những giây phút ngột ngạt ra sao. Tôi sẵn sàng cảm thông cho tất cả, chỉ chừa bản thân mình ra. Tôi cứ tưởng mình như vậy sẽ khiến mối quan hệ tồn tại lâu hơn. Thực chất, từ trong sâu thẳm, tôi biết mối quan hệ đang dần dần suy sụp. Và cái mà tôi đang làm chỉ là nỗ lực níu kéo từ một phía.
Đến rất lâu sau đó, tôi mới nhận ra mình đã làm sai. Càng cố tỏ ra cảm thông, tỏ ra mình ổn ở bề ngoài, thì bên trong, chúng ta càng cảm thấy bất công và lạc lõng.
“Tại sao lúc nào cũng là mình phải tỏ ra cảm thông? Tại sao phải là MÌNH?”
Thậm chí, trong mối quan hệ gia đình cũng vậy. Tôi từng nghĩ, mình không thể thay đổi được suy nghĩ của ba mẹ, nên tôi im lặng, thu mình vào không gian cá nhân. Tôi và ba mẹ dù ở trong cùng 1 gia đình, nhưng dường như là 2 thế giới cách biệt.
“Họ và tôi có khoảng cách về thế hệ, tôi làm sao để cất lời…”
Bẵng đi một thời gian, khi bắt đầu tham gia học ngành Tâm Lý, tôi mới nhận ra, vấn đề, nhiều lúc không phải nằm ở tình huống, mà là nằm ở việc tôi chưa bao giờ tự tin cất tiếng nói của mình. Tôi quá lo sợ mình sẽ kết thúc một mối quan hệ dài lâu, mà không nhận ra sự yên lặng của mình cũng đang dần dần khiến những thông điệp gia đình đi lệch hướng.
Trong bài viết “11 of the biggest deal-breakers in a relationship, according to dating experts” của mình, Pannel (2019) đã đưa ra nhận định: “Deal-breakers có thể khiến các mối quan hệ đi đến một kết thúc nhanh chóng, mặc cho mối quan hệ ấy đã tồn tại bao lâu.” (Pannel, 2019).
Tôi nghĩ điều đó đúng với mình, và ra quyết định: Tôi phải nói. Tôi bắt đầu nói với ba mẹ, với bạn bè, hay người yêu về những bất an của mình. Rằng đây là lúc tôi thấy buồn vì hành động của bạn/anh/chị/ba/mẹ. Rằng, tôi không thích điều đó, nó khiến tôi thấy không khỏe….
VIệc nói rằng mình không khỏe…lạ lùng thay, lại khiến tôi thấy khỏe hơn. Tôi không nói về nỗi đau được sẻ chia sẽ giảm đi. Tôi nói rằng khi chúng ta bày tỏ suy nghĩ của mình và xác lập lại các quy tắc và giới hạn cho mối quan hệ, chúng ta cũng đồng thời khiến kết cấu gia đình, tình bạn, tình yêu trở nên bền vững hơn.
Điều đó cho tôi một bài học rằng, để vượt qua trắc trở trong mối quan hệ thì điều quan trọng là nối lại sợi dây liên kết bằng giao tiếp và sự chân thành. Nó vừa là giải pháp xử lý những Deal-breaker đang tồn tại, vừa phòng tránh Deal-breaker hữu hiệu. Dưới đây là một số hướng tiếp cận để nối lại sợi dây liên kết đó:
– Xây dựng lòng tin
Các bên trong một mối quan hệ phải tham gia vào việc bộc lộ bản thân, có qua có lại. Những tiết lộ về bản thân bạn khiến mối quan hệ ngày càng sâu sắc và phát triển trở lại. Quá trình chia sẻ và lắng nghe góp phần tạo nên tình cảm thân thiết và gần gũi. (Bloom & Bloom, 2022)
– Tự tin nêu ra những deal-breakers của chính mình
Cũng theo Rodgers (2022), trao đổi về deal-breakers với nhau một cách trực tiếp là giải pháp cải thiện quan hệ hữu hiệu nhất. Sonnenberg nói: “Bất cứ lúc nào khi bạn đưa ra những deal-breakers của mình, hãy nói trực tiếp – không phải là qua điện thoại hay tin nhắn” (Rodgers, 2022).
– Thừa nhận và phản ứng sớm (Bloom& Bloom, 2015)
Hầu hết các tình huống không bắt đầu như những deal-breakers, chúng trở thành những deal-breakers khi chúng bị bỏ qua hoặc được giải quyết không triệt để trong một thời gian dài. Một số khác, vấn đề trở thành deal breaker thật sự. Dù ở hoàn cảnh nào, chúng ta đều nên trao đổi với các bên khác trong mối quan hệ về các deal-breakers trong mối quan hệ của cả hai, từ đó có thể hiểu nhau hơn và tìm ra hướng giải quyết từ sớm.
– Tập trung thực hiện những deal-maker, chứ không phải là deal-breaker trong mối quan hệ
Trái ngược với deal-breaker, deal-maker là những yêu cầu cần phải có để một mối quan hệ trở nên lành mạnh.
Nền tảng deal-maker bao gồm: những ranh giới, sự giao tiếp, sự tin tưởng và sự chấp thuận.v.v…
Việc nêu ra những yếu tố này, không nhất thiết phải định kỳ là cần thiết để cùng nhau thỏa thuận đưa đến sự thống nhất chung. Song song đó, việc có những hành động thiết thực để vun đắp tình cảm, quà tặng, sự chăm sóc sẽ giúp mối quan hệ có định hướng rõ ràng.
– Giao tiếp và tiếp tục giao tiếp
Điều hay xảy ra đẩy một tình huống từ khả thi thành không khả thi là một trong hai bên không sẵn lòng thảo luận cởi mở về suy nghĩ, cảm xúc, mối quan tâm, kinh nghiệm và nhu cầu của bên còn lại. Tại sao chúng ta sẵn sàng ngồi nghe nhạc, xem tivi, tổ chức vui chơi giải trí sau khi kết thúc ngày làm việc căng thẳng, mà lại không sẵn sàng cùng người thân yêu của mình trò chuyện về anh – về tôi – về chúng ta?
Bài báo trên trang New York State đề xuất hãy lựa chọn thời điểm thích hợp để trò chuyện về những vấn đề ‘quan trọng’, hoặc ‘nghiêm trọng’ (New York State, 2022). Chúng ta nên bắt đầu khi 2 bên bình tĩnh và nếu có xung đột thì hãy cho nhau thời gian để “hạ nhiệt”. Cả 2 sẽ cần sẵn sàng xem xét việc thay đổi niềm tin hoặc hành vi của họ để tạo ra mức độ tin cậy với đối phương, bao gồm việc giữ giao tiếp bằng ánh mắt, lắng nghe tích cực…
Giao tiếp hiệu quả là giải pháp và biện pháp phòng ngừa deal-breakers tốt nhất.
KẾT
Tuy rằng chúng ta có thể nói về những giải pháp, nhưng không phải sẽ áp dụng hiệu quả cho tất cả tình huống. Mỗi mối quan hệ là riêng biệt và độc đáo cho trải nghiệm của mỗi cá nhân. Nhất là không phải cứ sửa chữa là quan hệ ‘gương vỡ lại lành’. Điều đó buộc chúng ta phải ra quyết định nên làm gì với mối quan hệ đang “ngập ngụa” trong deal breaker của mình:
- Hoặc là bạn quyết định cứu vãn mối quan hệ, hãy tìm cách xây dựng một kết nối tình cảm lành mạnh bằng những gợi ý ở trên.
- Hoặc… không phải mối quan hệ nào cũng đáng để cứu vãn. Nếu bạn không sẵn sàng để tiếp tục, hoặc bạn đã làm tất cả những gì nên làm, nhưng người kia vẫn không sẵn sàng thay đổi, thì việc kết thúc mối quan hệ gần gũi như người yêu/hôn nhân để chuyển sang mối quan hệ an toàn như bạn bè sẽ tốt hơn.
Trở lại câu chuyện đầu bài viết, cũng bữa hẹn đó, sau vài lượt bia, tôi hào hứng kể cho mọi người chuyện lần đầu tiên làm phù rể cho 1 đám cưới giữa người Philippines – Việt Nam, cũng là một cặp quen nhau trên tàu. Họ quen nhau rồi yêu nhau, xong về Việt Nam làm đám cưới. Lần đầu tiên làm phù rể, tôi lo sốt vó thế nào, mồ hôi vã như tắm đúng nghĩa giữa tháng 8 ra sao…
Tôi ấn tượng câu chuyện ấy mãi, vì để một đám cưới khác quốc tịch như vậy xảy ra, nhất là ở môi trường lênh đênh trên biển đó. Họ dễ dàng buông tay và quẳng trách nhiệm, xách đồ về nước, đường ai nấy đi. Thế mà, một đám cưới đã xảy ra Điều đó phải cần bao nhiêu dũng cảm và may mắn mới đủ đây?
Nhưng dẫu sự việc, tình yêu và đám cưới mà tôi làm phù rể đó có kì diệu, đặc biệt tới đâu, thì hôn nhân của họ vẫn còn một quãng đường dài phía trước. Họ, rồi cũng sẽ giống như bao cặp đôi khác trên thế gian này, phải trải qua những trắc trở, trục trặc, và deal breaker.
Khi cơn phấn khích dịu xuống, niềm vui lâng lâng nhường chỗ cho những vấn đề thực tế như cơm áo gạo tiền, đó là lúc họ, các bạn và cả tôi nữa đặt câu hỏi: “Chúng ta nên làm gì tiếp theo?”.
Nguồn tham khảo
Emamzadeh, A. (2021) The 7 Biggest Deal-Breakers in Relationships. https://www.psychologytoday.com/us/blog/finding-new-home/202202/the-7-biggest-deal-breakers-in-relationships
McDow, C. (2021). How to Choose Your Dating Dealbreakers Wisely. https://www.verywellmind.com/how-to-choose-your-dating-dealbreakers-wisely-5193072
Cherry, K. (2022). Signs That You’re In an Unhealthy Relationship. https://www.verywellmind.com/signs-that-youre-in-an-unhealthy-relationship-5218237
Bloom, L., Bloom, C. (2015). The Truth About ‘Dealbreakers’ in Relationships. https://www.psychologytoday.com/intl/blog/stronger-the-broken-places/201504/the-truth-about-dealbreakers-in-relationships
Rodgers, L. (2022). 5 Relationship Deal Breakers That Suggest It’s Time to Move on. https://www.thehealthy.com/family/relationships/relationship-deal-breakers/
New York State (2022). What Does a Healthy Relationship Look Like? https://www.ny.gov/teen-dating-violence-awareness-and-prevention/what-does-healthy-relationship-look
Nguyễn, M.C. (1985) Chiếc thuyền ngoài xa. Bến Quê.
Pannell, N. (2019). 11 of the biggest deal-breakers in a relationship, according to dating experts. https://www.insider.com/deal-breakers-relationships-dating-experts-2019-11
Pease, K., Preston, B. (1967). Road safety education for young children. British journal of education psychology, 37 (3). 305-313.
Wendy, L., P.(2022). How to Handle a Partner Who Gives You the Silent Treatment. https://www.psychologytoday.com/us/blog/why-bad-looks-good/202207/how-handle-partner-who-gives-you-the-silent-treatment
Nội dung: Đặng Diệp Quân & Quách Ngọc Hân
Hình ảnh: Nguyễn Bảo Huy
Câu lạc bộ Sinh viên Tâm Lý 